• 16.07.2019

MENOPOZ; Sil BaÅŸtan !

YaÅŸam süresinin uzaması, kadınların yaÅŸamlarının 1/3ini menopoz sonrasında geçirmesine yol açmıştır. Bu durum menopozun ve menopoz sonrasının bedensel ve ruhsal deÄŸiÅŸikliklerine dikkatleriçekmiÅŸ ve bu konu önemli bir saÄŸlık sorunu haline geldi. Yapılan önemli gözlemsel araÅŸtırmalar ile bu dönem kadınlarında hormon ilaçlarının kullanımı çok faydalı olarak nitelendirilmiÅŸti.

2002 yılında yayımlanan WHI (Women’s Health Initiative, Kadın SaÄŸlığı Ä°nisyatifi) isimli yayın hem konu ile ilgili tıp camiası üstüne, ama belki de daha ÅŸaşırtıcı ÅŸekilde daha öncesinden basına “bomba haber” olarak düÅŸmüÅŸtü. Amerika BirleÅŸik Devletlerinde 16bini aÅŸkın (161,808) menopoz sonrası kadın üzerinde yapılan bu araÅŸtırma sonucunda hormon tedavisi “AFAROZ” edildi. Bu iÅŸle uzun yıllardır uÄŸraÅŸan hekimler sonuçlar karşısında hayrete düÅŸtü ve bu çalışma sonuçlarını mercek altına aldılar. Öncelikle eleÅŸtirilen en önemli konu yaÅŸ olarak deÄŸerlendirilmiÅŸti. Gerçekten de çalışmanın yapıldığı grup kadınların ortalama yaÅŸları 50-79 (ortalama 64) idi. Olguların %12’si 20 yıldan fazla süredir menopoz sonrası dönemde idi. Bu anlamda bakıldığında 73 yaşında yakınması olmayan 22 yıldır menopozda olan bir kadına hormon ilacı verme gibi düÅŸünce eleÅŸtirinin ana hedefi oldu. Üstelik rastgele seçildiÄŸi söylenen bu inceleme grubundaki kadınlarda yakınması olan bir grubun ayrıldığı ve mevcut olanlar içerisinde bir kısmında tansiyon yüksekliÄŸi gibi kalp damar saÄŸlığını ilgilendiren hastalıkların bulunduÄŸu bilgisi de bu çalışmanın yayınlandığı 2002 yılından sonra özellikle son 5 yılda ciddi eleÅŸtiriler almasına yol açtı. Bu çalışmayı yapan ekipte yer alan Prof Robert Langer, Prag’da yapılan 2016 Uluslararası Menopoz DerneÄŸi (IMS) toplantısında ÅŸu sözleri sarf etti: “klinik bir çalışmayı yürütme süreci çok çetrefilli. Ä°nsan metabolizması ve fizyolojisi –iÅŸleyiÅŸi- karmaşık ve sürprizler ile dolu. Sonunda hiçbir zaman baÅŸlangıçtaki kadar akıllı olmuyoruz”. KonuÅŸması adeta bu çalışmada yanlışlıklar olduÄŸunu kabul ediyoruz anlamına geliyordu. Peki öyleyse günümüzde “menopoz” nerede, menopozda bizi neler bekler, hormon tedavisi ne durumda? Ä°ÅŸte bu soruların cevaplarını aÅŸağıdaki soru-cevap tarzında “Menopoz; sil baÅŸtan” olarak sizlere aktaracağım. Bu konu üyesi olduÄŸum Türkiye Menopoz ve Osteoporoz DerneÄŸi Yönetim kurulunca da üzerinde çok uzun süreler bir araya gelinip çalışılmış ve bir rapor hazırlanmış bir konudur. Bu rapor ve yurtdışındaki güncel veriler ışığında soru ve cevaplara baÅŸlayayım:

Menopoz nedir?

Menopoz asıl anlamıyla yumurtalıkların çalışmasının sonlanmasına baÄŸlı olarak “son görülen adet kanaması”na verilen addır. Anlaşıldığı üzere tam anlamıyla tanısı geriye doÄŸru konulabilir.

Menopozal süreçte ne tür yakınmalar olur?

Menopoz öncesinden baÅŸlayan ve sonrasında yaÅŸlılık (senilite) ye dek süren dönem yani klimakterik dönem yakınmaların en fazla görüldüÄŸü dönemdir. Hatta bu dönemde de en çok perimenopoz Bu dönemde olguların %75 inde ateÅŸ basmaları (vazomotor semptomlar) görülür. Hatta %30 kadında bu ateÅŸ basmaları orta-ÅŸiddetli düzeyde olup yaÅŸam kalitesini çok olumsuz etkiler. AteÅŸ basmaları geceleri uykusuz kalmaya yol açar ki bu durum ertesi günü/günleri etkiler, yorgunluk, konsantrasyon kaybı, iÅŸ verim kaybı, depresif duygulanım gibi sorunları beraberinde getirir. Eklem ve kas aÄŸrıları görülebilir.

Menopoz sonrası süre geçtikçe vajinal kuruluk, yanma, iliÅŸkide acı gibi sorunlar (GSM=genitourinary syndrome of menopause) da görülmeye baÅŸlar.

Aslında tüm bu yakınmalar buzdağının üst kısmı gibidir; kalp ve kemik saÄŸlığı her ÅŸeyin önünde olarak hormonların azalması ile birlikte olumsuz etkilenmeye baÅŸlar.

Menopozda kilo artışı olur mu?

Orta yaÅŸlardan itibaren kilo artışı yaÅŸandığını hepimiz biliriz ki bu yaklaşık olarak yılda 0.5 kg kadardır. Ancak orta yaÅŸta görülen bu kilo artışı menopoza atfedilemez. Bununla olmakla birlikte menopozda toplam yaÄŸ miktarında artış ve yaÄŸ dağılımında bir deÄŸiÅŸiklik olduÄŸu gösterilmiÅŸtir. Kadınlarda özellikle bel bölgesinde yaÄŸlanma artışı söz konusu olmaktadır. Bu durum saÄŸlık anlamına olumsuz bir iÅŸarettir ve gerek özenli beslenme gerekse egzersiz ile özellikle bel bölgesinde yaÄŸ birikimi engellenmelidir. Yapılan araÅŸtırmalar özellikle östrojen tedavisi alan kadınlarda bu olumsuz yaÄŸ dağılımının düzelme eÄŸilimi gösterdiÄŸini ve ÅŸeker hastalığı (Tip II diabet) riskinin azaldığını ortaya koymuÅŸtur.

Menopozda mıyım?

Adet görmeyen kadınlarda, hekim muayenesi ve isteyeceÄŸi testler sonucunda menopozal süreç tanısı konur. Testler arasında yer alan FSH testinin yorumunu hekime bırakmak uygun olacaktır. Kitabi bilgi olarak 40 IU/L ve üstündeki farklı zamanlarda en az iki kez bakılan FSH deÄŸerleri yumurtalıkların çalışmadığını ifade etmekle birlikte tek başına FSH sonucu menopoz tanısı koydurmaz.

Erken Menopoz Nedir?

Menopoz tanısı 40 yaşından önce konulduysa buna erken menopoz denmektedir.

Erken Menopoz neden olur?

Büyük çoÄŸunlukla belli bir neden bulunamaz. Bazen genetik bozukluklar (monozomi X, FMRI vb), doÄŸuÅŸtan enzim eksiklikleri veya bağışıklık sistemi ile ilgili bazı problemler neden olabilir

Menopozu geciktirmek söz konusu mu?

Hayır. Menopozu geciktirmek için maalesef bir ilaç veya yöntem yok. Ancak burada ÅŸu bilgiyi hatırlatmamız lazım “sigara içen kadınlar daha erken menopozu yaÅŸamaktadır”. Dolayısı ile sigarayı bırakmak, en azından bu olumsuz faktörü ortadan kaldırmak uygun olacaktır.

Menopozu geciktirmek mümkün deÄŸil ancak bu süreçteki kadınlarda düzenli adetlerin gelmesi ilaçlar ile saÄŸlanabilir. Bu durum menopozun geciktiÄŸi anlamına gelmez.

Menopoz sonrasında kanamam oldu, ne yapmalıyım?

Menopoz sonrası kanamaların büyük çoÄŸunluÄŸu hormonal ve iyi nedenlerdir. Ancak menopoz sonrası kanamaların %10-15 kadarında rahim kanseri saptanmaktadır. Dolayısı ile menopoz sonrası kanama durumlarında derhal hekime baÅŸvurmak gereklidir.

Menopoz sonrasında idrar kaçırmalarım var ne yapmalıyım?

Alt idrar yolları da “östrojen” adını verdiÄŸimiz hormona bağımlı olduÄŸu için menopoz sonrasında bu bölgelerde de deÄŸiÅŸiklikler olur. En basit ifade ile temelde iki tür idrar kaçırma vardır: öksürüp aksırmak, hapşırmak, gülmek gibi karın içi basıncımızın artması ile olan idrar kaçırma (stres üriner inkontinans) ve ani gelen idrar sıkıştırma hissi ile olan tip (aşırı aktif mesane) idrar kaçırma.  Bunların tedavisi ile ilgili olarak hekiminize danışmanız uygun olacaktır. Çünkü ameliyat veya ilaç gereksiniminiz yapılacak muayene ve bazı testler ile belirlenir. Bu anlamda menopoz tedavisi önerilmemektedir.

Menopoz sonrası dönemde en riskli hastalık hangisidir?

Sıklık dikkate alınırsa genel olarak kadınlarda (ve de erkeklerde) ölüm nedenlerinin başında “kalp hastalıkları” gelmektedir. Özellikle menopozdan sonra östrojen adı verilen hormonun azalması ile kalp koruması azalmakta ve kalp hastalıkları riski artmaktadır.

Menopozdan sonra hangi vitaminleri kullanmalıyım?

Düzenli beslenen kiÅŸiler için vitamin torbası ile gezmek (!) gerekli olmamakla birlikte, hekimin belirlediÄŸi vitaminlerin kullanılması uygun olacaktır. Bu konuda D vitaminin önemli olduÄŸunu vurgulamak gerekir: günlük D vitamin gereksinimi menopoz sonrası kadında 800-1000 IU olarak belirlenmiÅŸtir. Bu kadar D vitamini besinlerle alınamayacağı için hekimin önerdiÄŸi ÅŸekilde D vitamini kullanmak gerekir.

Kalsiyum takviyesi kullanılması ise son zamanlarda özellikle kalp krizi riski gibi çeliÅŸkili sonuçlar nedeniyle –hekim özellikle vermediyse- önerilmemektedir.

Peki ya tüm kadınların korktuÄŸu meme kanseri? Ä°laç kullanımı meme kanseri yapar mı?

Meme kanseri (cilt kanseri hariç tutulursa) kadının yaÅŸam boyu karşılaÅŸma riskinin en yüksek olduÄŸu kanserlerdir. YaÅŸam boyu görülme olasılığı 8-10 kadında birdir. Meme kanseri riski genel olarak yaÅŸ ile birlikte artmaktadır.

Menopoz ilaçları kanda pıhtılaÅŸmaya neden olur mu?

Menopozal hormon tedavilerinde en dikkate deÄŸer dururum kanda pıhtılaÅŸma eÄŸiliminin artabilmesi riski olmakla birlikte kiÅŸiye özel olarak seçilen ilaçlar ile bu risk en aza indirilmektedir.

Menopoz sonrasında ilaç kullanmalı mıyım, kafam çok karıştı?

EÄŸer 1) ateÅŸ basması baÅŸta olmak üzere yakınmalar varsa VE 2)kullanmaya engel bir durum yoksa,

60 yaÅŸ altı (veya menopoz süresi 6 yıldan az) kadınlarda hekim önerisiyle menopoz ilaçları kullanılabilir. AteÅŸ basmaları, uykusuzluk, vb gibi menopozal yakınmalar için bu ilaçlar en etkili tedavidir. Güvenle kullanılabilinir.

Ä°laç kullanmayı istiyorum, ama hangi ilacı ne kadar kullanmalıyım?

Herkes birbirinden kiÅŸisel özellikler, ÅŸikayet ÅŸiddeti, tedaviden beklentileri nedenleriyle farklıdır. Bu nedenle size uygun ilacın seçilmesi muayenelere ve test sonuçlarınıza baÄŸlıdır. Size reçete edilen ilaçları 5 yıl kontrollü olarak rahatça kullanabilirsiniz. Daha uzun süre kullanım da hekiminizin genel deÄŸerlendirmesi ve sizinle görüÅŸmesi ile saÄŸlanabilir.

Meme kanseri tanısı aldım ancak çok ÅŸiddetli ateÅŸ basmalarım var ve vajinal ÅŸikayetlerim var. Ne yapabilirim?

Bu durumda sizlerin kullanabileceÄŸi etkinliÄŸi kanıtlanmış alternatif tedaviler de bulunmaktadır. Bunlar farklı hormon içermeyen haplar veya vajinal kayganlaÅŸtırıcılar kremler kullanılabilmektedir.

Menopoz sonrası cinsel iliÅŸkiden kaçıyorum adeta, ne yapabilirim?

Menopoz sonrasında “östrojen” hormonun azalmış olması nedeniyle vajen örtüsünde ciddi bir incelme olur. Bu durum iliÅŸkide ciddi yanma, acıma yakınmalarına yol açar ve menopoz sonrası dönemde cinsel iliÅŸkiden kaçmanın en önemli nedenlerindendir. Ayrıca cinsel istek (libido)’de azalma da hormonal nedenli olarak görülmektedir. Bu durumda öncelikle kremler veya fitiller ile vajenin yeterince kalınlaÅŸması ve sonrasında da libidoyu artırmak uygun olacaktır. Yakın zamanda özellikle cinsel isteÄŸi artırıcı etkileri olan destek ilaçlar da ülkemizde raflarda yerini alacak.

Aktarlarda satılan bitkilerden menopoza iyi gelenleri hangisi?

ASLA. Her ne kadar bitkiler günümüzde tıbbi ilaçların çoÄŸunda genel olarak bulunsa da, aktarlardan alınan bitkilerde ne kadar etken madde olduÄŸu ne kadar ve ne sıklıkla kullanılması gerektiÄŸi belirsiz ve adeta “göz kararı”dır. Bu nedenle bu tür bitkiler yerine hekime danışılarak eczanelerde satılan destek ürünlerin kullanılması daha uygundur.

Kısacası saÄŸlıklı menopoz ve sonrası dönem için lütfen kadın hastalıkları hekiminize yılda bir kez kontrollerinizi yaptırın ve danışın. Kadın yaÅŸamının azımsanmayacak bu dönemini saÄŸlıklı geçirin.

SaÄŸlık ve mutluluk dolu günler dileÄŸimle…

 

Prof Dr Ümit Ä°nceboz / Kadın Hastalıkları ve DoÄŸum Uzmanı / Ä°RENBE