• 29.11.2019

Gebelikte bulantı, kusma, kabızlık, mide ekÅŸimesi gibi gebelikle ilgili birçok fizyolojik deÄŸiÅŸiklik meydana gelmektedir. Bununla birlikte depresyon gibi ruhsal deÄŸiÅŸimler de görülmektedir. Bu tür problemlerin üstesinden gelebilmek adına gebeler sıklıkla bitkisel ürünlere yönelmektedir. Bitkisel ürünlere reçetesiz ulaÅŸmak da reçeteli ilaçların yerini almasını saÄŸlamaktadır ve bu süreç hekim kontrolünde deÄŸildir. Gebelerin bitkisel ürünlere yönelmesinin diÄŸer bir nedeni de doÄŸal ve zararsız olma algısıdır. Oysaki bitkilerin ve bitkisel ürünlerin birçok aktif bileÅŸeni bulunmaktadır. Bunların hepsi yapıları anlaşılmış veya anlaşılmamış olsun, tıpkı ilaçlar gibi kimyasal bileÅŸiklerdir. Bu bitkisel kimyasal bileÅŸiklerin denetimleri ise ilaçlarda olduÄŸu gibi sıkı deÄŸildir. Gerçekten etkili olup olmadıkları henüz bilimsel araÅŸtırma yöntemleri ile kanıtlanmış deÄŸildir, güvenilirlikleri bilinmemektedir.

Gebelik süresi boyunca bitkisel ürünlerin kullanım sıklığı ve kullanılan bitkiler, kültürel ve bölgesel faktörlere baÄŸlı olarak farklılıklar göstermektedir. Yapılan birçok çalışma gebelerin bitkisel ürün kullanımının oldukça fazla olduÄŸunu göstermektedir (1).

Dünya SaÄŸlık Örgütü’ne göre Afrika’da nüfusun %80’ine yakını temel saÄŸlık hizmetleri için geleneksel tıbba yönelmektedir ve Çin’de bitkisel ürünlerin kullanımı toplam tıbbi ürün tüketiminin %30-50’sini oluÅŸturmaktadır. Avrupa, Kuzey Amerika ve diÄŸer geliÅŸmiÅŸ bölgelerde nüfusun %50’sinden fazlası en az bir kez tamamlayıcı veya alternatif tıp yöntemlerine baÅŸvurmaktadır (2). Asyalılar üzerinde yapılan çalışmalarda, nüfusun %50’sinin bir veya daha fazla bitkisel ürün kullandığı görülmektedir. Türkiye’de yapılan güncel bir araÅŸtırma ise gebe kadınların yaklaşık %47,3’sinin en az bir veya daha fazla bitkisel ürün kullandığını göstermektedir (1).

Gebelikte yaygın kullanılan bitkisel ürünler, geleneksel kullanım nedenleri ve olası etkilerine baktığımızda:

Adaçayı: Grip, kusma, mide ekÅŸimesi, abdominal aÄŸrı, enfeksiyonlar, diÅŸ aÄŸrısı nedenleri ile kullanılır. Gebelikte abortifasiyan yani doÄŸumu baÅŸlatıcı, düÅŸük meydana gelmesine sebep olan etkilerinden dolayı kullanılmamalıdır (2).

Çörekotu: Kolik, gaz, gıda desteÄŸi, enfeksiyonları ortadan kaldırdığı inancı ile kullanılır. Gebelikte kullanımı ve güvenirliliÄŸi konusunda bilimsel veriler yetersizdir. Yiyeceklerde yaygın kullanılan dozlardan daha yüksek dozlarda alındığında uterus kasılmasını yavaÅŸlattığı veya durdurduÄŸu düÅŸünülmektedir (2).

YeÅŸilçay: Sedatif özelliÄŸinden dolayı kullanılır. Uygun miktarda çay olarak kullanılması güvenlidir, gebe kadınların kafein benzeri maddeler içermesi nedeni ile fazlaca tüketiminden kaçınmaları önerilmektedir (2). Ayrıca karaciÄŸer hasarı yaptığı ile ilgili raporlar bildirilmeye baÅŸlanmıştır (3).

Kekik: Grip, öksürük, hazımsızlık, enfeksiyonların (faranjit, idrar yolu, bronÅŸit) etkilerini ortadan kaldırmak için kullanımı halk arasında yaygındır. Ä°nsan ya da hayvan çalışmalarından yeterli veri mevcut deÄŸildir, ancak doÄŸumu ve düÅŸüÄŸü baÅŸlatıcı etkileri nedeni ile potansiyel olarak zararlı olabilir (2).

Kimyon: ÅžiÅŸkinlik, karın aÄŸrısı, doÄŸumu kolaylaÅŸtırıcı özelliÄŸi ile kullanılır. Gebe kadınlarda güvenirliliÄŸine iliÅŸkin veriler eksiktir. Hindistan’da doÄŸumu ve düÅŸüÄŸü baÅŸlatıcı etkisi nedeni ile kullanılır (2).

Okaliptus: Ä°nhalasyon yolu ile solunum sıkıntılarını gidermek amacıyla kullanılır. Yalnızca topikal kullanılmalı, oral kullanımından kaçınılmalıdır (2).

Aloe vera: Yerel-bölgesel olarak vücut çatlaklarına uygulanır. Bu yolla kullanımında gebeler üzerinde olası bir zararı bulunmamakta, ancak Aloe lateksi uterusu uyararak erken doÄŸumu baÅŸlatacak veya düÅŸüÄŸe neden olabilecek antrakinonlar içerdiÄŸinden gebelikte dâhilen kullanımından kaçınılmalıdır (2). Aloe vera’ lı içecekler ülkemizde olmasa da, yurt dışında mevcuttur ve bu içecekler barsak düz kasını çalıştırarak, kabızlıkta da çözüm olarak görülmektedir. Oysaki aynı zamanda rahim düz kaslarını da uyararak kasılmaların baÅŸlamasına sebebiyet vermesi nedeniyle kaçınılmalıdır. Benzer barsak cevabı fetüste de meydana gelebilir ve bebek daha doÄŸmadan amniyon sıvısının içine dışkılayabilir (4). Öte taraftan aloe vera içilmesi barsak kanseri ile iliÅŸkilendirilmeye baÅŸlanmıştır.

Hint yağı (Kastor yağı): Aloe veraya benzer ÅŸekilde, barsak düz kaslarını uyardığında, doÄŸumu baÅŸlatacak rahim düz kaslarının uyarılması da mümkündür, bu nedenle kullanımından kaçınılmalıdır. Anne karnındaki fetüs barsaklarını da etkilemesi sonucu bebeÄŸin doÄŸmadan anne karnında dışkılaması gibi ciddi sorunlara yol açabilir (4).

Sarı kantaron: Halk arasında yara iyileÅŸtirici, antidepresan ve sakinleÅŸtirici olarak kullanılmaktadır. Laboratuvar hayvanlarında yapılan çalışmalarda sarı kantaronun gebelik oranını ve yavru birey sayısını azalttığı, embriyotoksisite oluÅŸturabileceÄŸi, uterus kas tonusunu azalttığı ve potansiyel olarak da doÄŸumu geciktirebileceÄŸi belirtilmiÅŸtir (5).

Papatya: SakinleÅŸtirici, rahatlatıcı, diüretik, antibakteriyel etkileri bulunmaktadır ve gebeler tarafından grip, öksürük, mide/karın aÄŸrısı, kusma, göÄŸüs aÄŸrısı, gaz sancısı, farenjit, uyku sorunları gibi durumlarda kullanılmaktadır. Son zamanlarda yapılan çalışmalarda düzenli papatya kullanan gebelerde düÅŸük yapma, erken doÄŸum oranının artması, bileÅŸimindeki kumarinlerden dolayı gebelerde kanamayı arttırıcı etki yaratması ve aşırı kullanımının kasılmaları indüklemesi, düÅŸük doÄŸum oranına sahip bebeklerin doÄŸması, menstrüasyon ve abortus indükleyici etkilerinden dolayı gebelikte kullanılmamalıdır (2). Ayrıca papatyanın çok alerjik bir bitki olduÄŸu da unutulmamalıdır.

Nane: Gebelikte gaz sancısı, ÅŸiÅŸkinlik, mide aÄŸrısı, abdominal aÄŸrı gibi gastrointestinal problemler; soÄŸuk algınlığı ve solunumsal sıkıntılar; kas aÄŸrısı, baÅŸ aÄŸrısı ve diÅŸ aÄŸrısı gibi çeÅŸitli hastalıkların tedavisinde ve sedasyon amacıyla antik çaÄŸlardan beri kullanılmaktadır. Gebelikte zencefille birlikte bulantı ve kusmayı önlemek amacıyla kullanılıyorsa da aşırı kullanımı sonucu gebeliÄŸin erken döneminde rahim kanamasını baÅŸlatıcı etkisinin olabileceÄŸi gözlenmiÅŸtir. Bu nedenle bebekte organların oluÅŸumu döneminde kontrendike olduÄŸu ve gebelik sürecinde aşırı kullanımının güvenli olmadığı düÅŸünülmektedir (2).

Ekinezya: Ekinezya, üst solunum yolu enfeksiyonlarına karşı korunmak için bağışıklık sistemini desteklediÄŸine inanılarak kullanılır. 54 kiÅŸinin katıldığı bir çalışmada böyle bir etkinin olmadığı gösterilmiÅŸtir, alerjik reaksiyonlar bildirilmiÅŸtir (6). Birinci trimesterde üst solunum yolu hastalıkları için ekinezya kullanan 206 gebe kadının prospektif bir kohort çalışmasında, tedavi edilen gruptaki solunum semptomları tedavi edilmeyen grupla karşılaÅŸtırıldığında düzeldiÄŸi, bebekte anomali geliÅŸmediÄŸi belirtilmiÅŸtir (7). SoÄŸuk algınlığı tedavisinde etkinliÄŸi tam olarak kanıtlanamamış olsa da, uzun süreli ekinezya tüketiminin (> 8 hafta) karaciÄŸer fonksiyon bozukluÄŸuna neden olması muhtemeldir (3).

Tüm dünyada bitkisel ürünler oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. Son yıllarda popülerliÄŸinin giderek artmasına raÄŸmen birçok bitkisel ürünün güvenirliliÄŸi hakkında yeterli bilimsel veri bulunmamaktadır.  Özellikle gebe kadınlarda kullanımına dair raporların sayısı oldukça azdır. Kullanılan geleneksel ürünlerin birçoÄŸunun yan etkisi de yeterince bilinmemektedir. Akılcı ilaç uygulamalarının hayata geçirilmesi ve ‘bitkisel ürün zararsızdır’ algısının önüne geçilmelidir. Bitkisel ürünlerin anne ve fetüs üzerine olumsuz etkiler doÄŸurabileceÄŸi gerçeÄŸi unutulmamalı gebelik döneminde dikkatli olunmalı ve mutlaka uzman hekimin tavsiyesi sorulmalı, gebelik takibi yapan hekim bilgilendirilmelidir.

1,2Fadime KahyaoÄŸlu, 3Buket Demirci

1Celal Bayar Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı, Manisa

2Ä°renbe Kadın DoÄŸum ve Tüp Bebek Merkezi, Ä°zmir

3Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı, Aydın

Kaynaklar:

1. Kıssal A, Güner UC, Ertürk DB. Use of herbal product amongpregnant women in Turkey. Complementary Therapies in Medicine 30 (2017) 54-60
2. FendoÄŸlu B, ÅžöhretoÄŸlu D. Gebelikte Bitkisel Ürünlerin Kullanımı. J Lit Pharm Sci 2018;7(3):175-84.
3. Tıbbın Alternatifi Olmaz, Geleneksel ve Alternatif Tıp Uygulamaları, Türk Tabipler BirliÄŸi Halk SaÄŸlığı Kolu, 2017. Editör: Serpil Tütüncü, Nilay Etiler
4. Weisner J, Knöss W. Herbal medicinal products in pregnancy- which data arae available? Reproductive Toxicology 72 (2017) 142-152
5. KahyaoÄŸlu F,  Gökçimen A, Demirci B. Investigation of the embryotoxic and teratogenic effect of Hypericum perforatum in pregnant rats. Turk J Obstet Gynecol. 2018 Jun; 15(2): 87–90.
6. Grimm W, Muller H. A randomized controlled trial of fluid extract of Echinacea purpurea on the incidence and severity of colds and respiratory infection, Am J Med 1999 106:138-143
7. Peter CA Kam, Denise WY Barnett, Ian D Douglas. Herbal medicines and pregnancy: A narrative review and anaesthetic considerations. https://doi.org/10.1177/0310057X19845786