• 16.08.2021

Bu yazıda sizlere Perinatoloji Uzmanları ile özdeşleşmiş ve bazı önyargılar nedeni ile bir endişe kaynağı olabilen “Ayrıntılı ultrason” veya “Anomali taraması” muayenelerimizden bahsetmek istiyorum.

Ayrıntılı ultrason önemli mi, faydalı mı ?

Gerçekten her gebelikte ayrıntılı ultrason muayenesi veya anomali taraması şart mı?

Ben ne olursa olsun bu bebeğimi doğuracağım yine de bu muayeneyi olmam gerekli mi?

NIPT, Anne kanında DNA testimi yaptırdım, orada sağılığı tam olarak anlaşılmıyor mu?

gibi sorularla birlikte de akla gelebilen bu muayene için bilinmesi gereken en önemli özellikleri vermeye çalışacağım.

Ayrıntılı ultrason veya anomali taraması olarak adlandırılan ultrason muayenesi ideal olarak gebeliğin 20. Haftasında (18.haftadan 22.haftaya kadar ki aralıkta) yapılan ve dört başlıkta çok önemli kazançlar sağlayan gebeliğin en önemli muayenelerinden biridir.

Birinci başlık anne rahmindeki bebeğin genetik veya yapısal bir anormalliği olup olmadığının araştırılmasıdır. Gebeliğin tahliye edilmesini gerektirecek kadar ağır özürler, kromozomal anormallik işaretleri ve bulguları, organ gelişimine ait kusurlar ve bebeğin doğumundan sonra özel bakım, tedavi ve ameliyat gerektiren hastalık ve gelişim kusurları bu muayenede ortaya çıkarılabilir. Uzun süre özellikle ünlü EUROFETUS çalışması örnek gösterilerek raporlarda önemli anormalliklerin %60 kadarının saptanabildiği yazılırdı. Günümüzde kullanılan Ultrason cihazlarının çözünürlüğünün ve görüntü kalitesinin artması ile ve bizim fetus gelişimi ile ilgili bilgi ve tecrübemizin artması ile bu oranlar genel olarak tüm anormallikler için %80’lerin üzerine çıktı. Önemli hastalıklar, yaşamla bağdaşmayacak anormallikler ve doğumdan sonra özel bakım ve tedavi gerektirecek ciddi hastalıklarda ise bu başarı %90’ların bile üzerine çıktı diyebiliriz.

İkinci başlık gebeliğin kendine has sorunlarının öngörülmesi ve önlenmesi için koruyucu ilaç ve tedavilerin başlanması konusudur. Erken doğum gebeliğin en önemli sorunlarından biri. Anomali taramasında erken doğumun rahim boynu (serviks) uzunluğu başta olmak üzere işaretlerini saptayabilir ve bu olumsuzluğun ortaya çıkışını engelleyecek koruyucu tedbirler başlanabilir. Yine gebelikte yüksek tansiyon (Preeklampsi) özellikle Doppler muayenesinde önemli bulgular vererek hekimi uyarır ve doğru takip programı ve önleyici tedbirler için fırsat verir.

Üçüncü başlık ayrıntılı ultrason muayenelerinin bebekte Down Sendromu testlerinin ve genel olarak kromozomal anomali tarama testlerinin sonucunu değerlendirmede yardımcı bilgi kaynağı olarak kullanımıdır. Klasik ve temel bilgi olarak şunu söylemek gerekir; Ultrason muayeneleri ile bir bebeğin Down Sendromu olup olmadığını söylemek bugün için imkansızdır. Sadece Ultrason muayenesi ile bebekte Down Sendromu var veya yok demek şu an için olanaksızdır. Bu bizde de, Amerika ve Avrupa’da da öyledir. Ancak Ultrason muayeneleri orta düzey risk sonucu gelen gebeliklerde 20 kadar işaretten birinin aranması ile iğne ile tanısal girişim yani Amniyosentez kararına yardımcı olacak bilgiler sağlar. Yani bir örnekle konuşursak, ikili test sonucu Trizomi 21 (Down Sendromu) riski 1:1200 civarında gelen bir gebelikte anomali taramasında kalpte bir delik (VSD) saptanması veya anormal bir damar saptanması (ARSA bulgusu) durumunda Amniyosentez ihtiyacı doğabilir ve belki de bir Trizomi 21 tanısı konabilir.

Dördüncü olarak renkli Doppler ve 3 ve 4 Boyutlu fonksiyonların kullanılması ile normal gri skala (siyah beyaz) Ultrasonlarla görülemeyecek birçok görüntü elde edilerek bebeğin sağlığı konusunda aileye bilgi verilebilir.

Ayrıntılı ultrason muayenesinin tüm gebelere yapılması gerektiği konusu açıklığa kavuşmuş değildir. Bu konuda lehte ve aleyhte bilgiler ve çalışmalar mevcuttur. Ancak ülkemiz bu konuda Avrupa ülkelerine daha yakın durmaktadır. Yani ülkemizde ayrıntılı ultrason muayeneleri imkanlar ölçüsünde mümkün oldukça yapılmaya çalışılmaktadır.

Seçilmiş gebeliklerde anomali taraması yapmak bir seçenek olabilir. Anne ve/veya babanın ileri yaşlarda elde edilmiş gebelikleri, annede diyabet veya başka bir önemli durumun varlığı, Tüp bebek veya üremeye yardım teknikleri ile elde edilmiş gebelikler bu seçim içine alınabilir. Ancak şu bir gerçektir ki başta en sık rastlanan kalp ve santral sinir sistemi anormallikleri olmak üzere bebeklerde en sık görülen anormallikler anne veya babada hiçbir risk olmayan gebeliklerde saptanmaktadır. Bu durum da böyle bir ön seçim yaparak ayrıntılı ultrason muayenesi istemenin çok ta güçlü bir dayanağı olmadığı anlamına gelmektedir. Yani hiçbir gebelik bebekte bir anormallik saptanması açısından risklerden muaf değildir.

Ayrıntılı ultrasonun stresinin azaltılmasında en önemli hazırlık 20.haftaya gelene kadar ki yapılması gereken taramalardır. Yani bir gebelik Anomali taramasına ne kadar iyi bir ilk üçay (11-14.hafta) taraması ile gelirse ayrıntılı ultrason o kadar rahat geçer. Örnek olarak ikili testi güvenilir uzmanlarca ve güvenilir laboratuarlarda yapılmış ve düşük risk skorlarında sonuç verilmiş ise ayrıntılı ultrason da bulgular ve belirteçler çok daha sağlıklı ve aklıselim olarak yorumlanabilecektir.

Ayrıntılı ultrason muayenesini zorlaştıran ve uygulayan hekimin bebek sağlığı ile ilgili çok güçlü ve kendinden emin yorumlar yapmasını kısıtlayan bir özellik gebenin kilo ve vücut kitle indeksi durumudur. Bilindiği gibi tüm görüntüleme yöntemleri için karın bölgesi yağ dokusunun kalınlığı bir dezavantajdır çünkü ultrason için zorlayıcı ve görüntü netliğini azaltıcı bir faktördür. Bu konuda gebelik öncesinde kilo vermek ve ideal bir kilo ile gebeliğe başlamak en iyi çözüm olsa da bu çoğu zaman başarılamaz. Obez veya kilolu hamilelerde önerilen daha erken haftalarda 18.haftadan itibaren başlanarak seri ultrason muayeneleridir. 18.haftada ilk muayeneden 10 gün sonra yapılacak ikinci bir kontrol muayenesi ile önemli organ değerlendirmeleri tekrarlanarak daha doğru ve güçlü bir kanaate varılabilir ve gerekirse manyetik rezonans gibi ikinci ve farklı görüntüleme yöntemlerine zaman kalır.

Anne kanında DNA testleri ileri teknoloji ile çalışılan genetik incelemeler olmakla birlikte standart paketlerde sadece 5 kromozomun sık rastlanan sayı anormalliklerini değerlendiren taramalardır. Bebekte yapısal bir organ anormalliği olmadığını gösterme güçleri ve özellikleri yoktur. Bu nedenle NIPT sonucu anöploidi için düşük risk gelen gebelikler de de takip eden Kadın Doğum Uzmanının gerekli gördüğü hallerde ayrıntılı ultrason muayenesi istenebilir.

Son birkaç cümle de bebeğin yüz fotoğrafları için söylenebilir. Çok güzel görüntüler sosyal medyada ve internette ilgili sitelerde görülebildiği için bu çıktıları elde etmek ayrıntılı ultrason muayenelerinin olmazsa olmazı haline gelmeye başlamıştır. Bu konuda şans faktörü önemlidir. Muayene için ayrılan süre içinde bebeğin yüzünün yukarı dönük veya sırtı yukarda yüzü aşağı dönük olması, bebek eşinin (plasenta) ön duvarda veya arka duvarda yerleşik olması, yine annenin kilo ve karın yapısı ve bebeğin muayene süresinde elleri ile yüzünü kapatma durumu gibi birçok faktör bu şansı etkilemektedir. Bebeğin organ sağlığına yeterli zaman ve dikkat ayrıldıktan sonra kalan süre içinde bu şans faktörleri de o gün yardımcı olursa tüm gebelere güzel görüntüler verilmeye çalışılır. Tabii ki sağlık ölçütlerinin incelenmesi her şeyden önemlidir ilkesi unutulmadan.

Herkese sağlıklı bir gebelik, rahat ve sorunsuz bir doğum diliyoruz

Dr. Semir KÖSE