• 29.07.2019

Çikolata Kisti ve Endometriozis Nedir?

Çikolata kistleri veya daha genel bir isimle endometriyoz, üzerinde çok sık konuÅŸulan, sayfalarca kitap yazılan ve bilimsel platformda çokça tartışılan bir konudur. Endometriyoz ile ilgili pek çok araÅŸtırma yapılmış olmasına raÄŸmen halen tıbbın tam olarak açıklayamadığı ve buna baÄŸlı olarak tam bir tedavisinin telaffuz edilemediÄŸi bir problemdir. Bu ilginç problemi soru ve cevaplar ile ele tanımaya çalışalım:

Endometriyoz ve Çikolata Kisti nedir?

Endometriyum adı verilen rahim iç duvarı (rahimiçi zarı) nın, rahim dışında herhangi bir yerde yerleÅŸmesine tıpta Endometriyoz adı verilmektedir. EÄŸer bu durum yumurtalıklarda kist (sıvı dolu kese) halinde görülürse, içinde erimiÅŸ çikolata rengi ve kıvamında bir sıvı barındırdığı için bu yapıya Çikolata kisti (Endometriyoma) adı verilmektedir.

Endometriyoz nasıl meydana gelir?

Endometriyozun nasıl oluÅŸtuÄŸu ile ilgili pek çok teori bulunsa da, henüz oluÅŸum mekanizmasını tam olarak açıklayan tek bir kuram yoktur.  Günümüzde kabul edilen görüÅŸ rahim iç zarı hücreleri de içeren adet kanının karın içerisine geri akışı ve bunu temizlemeye yönelik bağışıklık (immun) sistemindeki bazı yetersizlikler ve bunların sonucunda da rahim zarı hücrelerinin karın içine yerleÅŸmesidir. Endometriyozun geliÅŸiminde bilinen önemli bir husus da, vücutta mevcut östrojenin bazı iç mekanizmalar aracılığı ile merkezi rol oynamasıdır. Yapılan araÅŸtırmalar özellikle endometriyozis odağının kendi östrojenini kendisinin ürettiÄŸini ve böylelikle geliÅŸmeye ve klinik belirti vermeye devam ettiÄŸini göstermiÅŸtir.

Endometriyoz ne sıklıkta görülür?

Endometriyozun görülme sıklığı ile ilgili çok deÄŸiÅŸik veriler mevcuttur. Hiçbir yakınması olmayan kadınlarda (yani rastlantısal olarak) %2-18, alt karında ve kasıklarda aÄŸrı yakınması olan kadında %5-21, gebe kalmakta zorluk yaÅŸayan kadınlarda % 5-50 lere kadar deÄŸiÅŸen sıklık oranları bildirilmiÅŸtir. Ortalama olarak % 6-10 oranında görüldüÄŸü kabul edilmektedir.

Endometriyoz hangi yaÅŸlarda görülür?

Endometriyoz genel olarak üreme çağının bir sorunu olmakla birlikte onlu yaÅŸlardaki kız çocuklarında, ve menopozda yıllar sonraki dönem kadınlarında da saptanabilmektedir. En sık saptandığı yaÅŸ grubu 25-35 olarak kabul edilir. Laparoskopinin daha liberal kullanımı ile birlikte11 yaÅŸ kadar erken ve 78 yaÅŸ kadar ileri yaÅŸlarda da görülebildiÄŸi bildirilmiÅŸtir.

Endometriyoz nerelerde görülür?

Yumurtalık haricinde endometriyoz aklımıza gelebilecek pek çok yerde örneÄŸin; rahmin hemen dışındaki iç organları örten zarlarda (periton), rahimin arkasındaki çukurlukta (Douglas), bağırsaklarda, vajen ile kalın bağırsağın son kısmı arasındaki bölmede (rektovaginal septum), ayrıca ciltte (normal doÄŸum dikiÅŸ yerleri üzeri veya sezaryen kesi yerleri vb), akciÄŸerlerde, karaciÄŸerde, beyinde, gözde vb gösterilmiÅŸtir. Bugüne dek gösterilmediÄŸi organlardan en önemlisi dalaktır.

Endometriyoz için bilinen risk faktörleri nelerdir?

Toplumlarda yapılan araÅŸtırmalar bazı kiÅŸilerde endometriyoz görülme sıklığının daha fazla olduÄŸuna iÅŸaret etmektedir. Bu risk faktörleri;

• Genetik: Yapılan araÅŸtırmalarda birinci derece akrabalarında (anne, kız kardeÅŸ) cerrahi olarak endometriozis varlığı saptanmış kiÅŸiler endometriyoz açısından 48 kat daha fazla risklidirler. Ailede endometriyoz var ise daha ÅŸiddetli olarak görüldüÄŸü bildirilmektedir. Ancak sorumlu tek bir gen veya gen parçası yani tek başına kalıtım endometriyoz tam olarak açıklamamaktadır. Bu konuda çalışmalar sürmektedir.
• Rahim anormalliÄŸi olanlar (Çift rahim, rahimde bölme vb)
• Ä°lk adet yaşının erken olması (11 veya daha erken yaÅŸ)
• Hiç çocuk sahibi olmama
• Adet periyotlarının kısa süreli olması (27 gün veya daha kısa aralarla adet görüyor olmak)

Endometriyoz riskini azaltan veya riski artırmayan durumlar nelerdir?

• Çocuk sahibi olmak riski azaltır.
• Emzirmek riski azaltır.
• DoÄŸum kontrol hapları riski azaltır.
• Rahim içi araç riski etki etmez.
• Tampon kullanımı endometriozis riskini etki etmez.

 

Endometriyoz ne gibi klinik yakınmalara yol açar?

• AÄŸrı
  • çok ÅŸiddetli adet sancısı,
  • iliÅŸkide aÄŸrı,
  • devamlı kasık aÄŸrısı,
  • dışkılamada aÄŸrı
• Gebe kalmada zorluk (subfertilite)
• Adet öncesi vajinal leke tarzında kanama (premenstruel lekelenme)

Endometriyoz hangi nedenle gebe kalmada zorluÄŸa neden olur?

• Yumurtlama bozuklukları, yumurtanın tam olarak atılmaması olabilir.
• Yumurtlama sonrası salınması gereken bazı hormonlarda yetersizlik yapabilir
• Yapışıklıklara yol açabilir, bu nedenle tüpler tıkanabilir veya tüpler ile yumurtalıkların saÄŸlıklı iletiÅŸimi bozulabilir.
• Salınan bazı maddeler ile eÅŸey hücrelerine yani yumurta ve spermler üzerine olumsuz etki edebilir.
• Endometriyoz odaklarından salınan bazı maddeler döllenme problemi yaratabilir.
• Yine salınan bazı maddeler döllenmiÅŸ yumurtanın rahim içerisine yerleÅŸmesi üzerine olumsuz etki yapabilir.
• AÄŸrılı iliÅŸki nedeniyle iliÅŸkiden kaçınma söz konusu olabilir.

Endometriyoz tanısı nasıl konur?

Yukarıda bahsedilen yakınmalar tanı için endometriyozu düÅŸündürür. Hekimin muayenesinde derinde aÄŸrı, makat ile hazne arasında aÄŸrılı kitle, ele gelen aÄŸrılı yumru veya kist saptanabilir. Ultrasonografi tanıda özellikle çikolata kistleri açısından fayda saÄŸlamakla birlikte karın içi zarı (periton) ile ilgili endometriyozda ultrasonografinin yeri yoktur. Laparoskopi (kamera ile karın boÅŸluÄŸuna girerek yapılan inceleme) veya rastlantısal olarak karın ameliyatları esnasında da endometriyoz saptanabilir. Günümüzde laparoskopi tanı için altın standart olarak görülmektedir. Alınan doku örneklerinin mikroskopta incelenmesi ile kesin tanı konmuÅŸ olmakla birlikte, biyopsi ÅŸüpheli durumlarda önerilmektedir.

Endometriyoz tedavisinde hangi seçenekler mevcuttur?

Endometriyoz günümüzde hala tam aydınlatılamamış olduÄŸu için tam olarak bir tedavisinden bahsetmek hatalı olur. Bununla birlikte endometriyozun tam seyri de yani ilerleyen olgular yanında kendiliÄŸinden gerileyen olguların da olup olmadığı çok net deÄŸildir. Endometriyoz’de tedavi seçenekleri genel olarak yakınmaya yönelik yapılmaktadır.

• Ä°laç tedavisi: Ä°laç ile tam olarak tedavisi yoktur. Ancak endometriyozun baskılanması nedeniyle yakınmalarda azalma olabilir. Bu amaçla kullanılan ilaçlar doÄŸum kontrol hapları, Progestinler, yalancı menopoza sokan ilaçlar (GnRH analogları), danazol (günümüzde yan etkilerinden dolayı pek tercih edilmemekle birlikte), zor ve daha önce ameliyat geçirmiÅŸ olgularda östrojen yapımını engelleyen ve aromataz inhibitörleri adı verilen bir grup ilaç, medikal tedavi seçeneklerindendir.
• Cerrahi tedavi: Yumurtalıkta çikolata kistlerinin varlığı durumunda büyüklüÄŸü genellikle 4 cm ve üzerinde ise ameliyat (kapalı veya açık) önerilmektedir. Ameliyat sonrası çikolata kistlerinin tekrarlama olasılığının 5 yıl sonra %50’lere vardığını bildiren çalışmalar mevcuttur. Kistlerin tam olarak çıkarılması sırasında yumurta hücresi taslaklarının kaybedilmesi riski olmakla beraber günümüzde tekrarı azaltan ameliyat tipi kistin kapsülü ile birlikte çıkarılmasıdır. Bu ÅŸekilde kapsül ile birlikte çıkarılmasının tekrarlama olasılığını azalttığı gösterilmiÅŸtir. AÄŸrı yakınması ile baÅŸvuran kadınlarda olan olgularda cerrahi yöntemler ile rahimden aÄŸrı iletiminde rol alan sinirlerin kesilmesi ile (LUNA, presakral nörektomi) aÄŸrılar özellikle kasık ve adet aÄŸrıları giderilebilmesine çalışılabilir..  Gebe kalmada zorluk yaÅŸayan olgularda, endometriyoz odaklarının cerrahi olarak yok edilmesi (yakılması, çıkarılması) ÅŸansı artırabilir. Yeterli sayıda çocuk sahibi olanlarda endometriyoza baÄŸlı yakınmaların cerrahi tedavisinde ise rahim ve yumurtalıkların alınması nihai bir seçenektir. Ancak endometriyozun cerrahi tedavisinin de bazı ameliyat riskleri taşıdığını unutmamak gerekmektedir.
• Yeni tedavi seçenekleri: Ä°laçlı rahim içi araçlar çalışmalara göre tekrarlayan endometriyoza baÄŸlı aÄŸrıları azaltmaktadır. Selektif östrojen reseptör modülatörleri, selektif progesteron modülatörleri, aromataz inhibitörleri, immun düzenleyiciler (pentoksifilin, TNFalfa blokerleri, PPAR-gama) gibi pek çok tedavi seçeneÄŸi henüz denenme aÅŸamasındadır.

Endometriyoz ve çikolata kistleri için tarama veya korunma yöntemi var mıdır?

Maalesef günümüzde endometrioz varlığı için bir tarama veya endometriyozdan korunma yöntemi mevcut deÄŸildir.

Sonuç olarak, endometriyoz nedeni bilinmeyen, genelde aÄŸrı ve gebe kalmada zorluk yakınmasına yol açan, henüz tam bir ilaç tedavisi olmayan, cerrahi tedavi sonrasında da tekrar etme özelliÄŸi gösterebilen bir rahatsızlıktır. Konu ile ilgili daha detaylı ve bireysel yakınmalara yönelik bilgi ve en uygun tedavi seçeneÄŸi için mutlaka Kadın Hastalıkları ve DoÄŸum uzmanlarına baÅŸvurmak uygun olacaktır.

 

Prof. Dr. Ümit Ä°NCEBOZ / Kadın Hastalıkları ve DoÄŸum Uzmanı / Ä°RENBE